Wlɛnwín Mǐtɔn
È xlɛ́ xósin e è sɔ́ ɖ’ayǐ lɛ é bǐ kpo ee GIB SASU bló lɛ é kpo ɖò fí kpo xósin e è sɔ́ ɖ’ayǐ lɛ é kpo, bonu è na dó sixu bló bɔ ye na nyɔ́ hugǎn lobo na lɛ́ sɔgbe xá ninɔmɛ vovo lɛ. Ðò nǔgbo mɛ ɔ, mǐ bló tuto nú wlɛnwín e è sixu vɔ́ jlaɖó é ɖé, bo na dó d’alɔ ganji ɖò nukɔnyiyi ɖagbeɖagbe e ɖò tò ɖɛkpɛɖɛkpɛ ɔ mɛ é mɛ. Nǔkplɔnmɛ e è xlɛ́ ɖò akpáxwé elɔ mɛ lɛ é bǐ ɖó kpɔ́ndéwú ɖokpo ɔ - wlɛnwín mǐtɔn e è sixu vɔ́ jlaɖó é.
Nukɔntɔn ɔ, mi nú mǐ ni gbéjé linlin e ma nyí tofɔligbé tɔn ǎ é ɖé kpɔ́n dó hwenu e wá yì é wu:
Eulope ko bɛ́ nǔ e ɖò Aflika lɛ é sín xwè kanweko mɔkpan ɖíe, hwenu e é nyí Amélika kɛɖɛ wɛ è gbá dó kannumɔgbenu bo ma tlɛ dókú nú mɛ ɖěɖee w’azɔ̌ syɛnsyɛn vɔ̌nu lɛ é ǎ é, loɔ, Amélika tlɛ jló na . nɔ zán taglomɛ toví tɔn lɛ bǐ. É ɖò wɛn ɖɔ, fí e è na xlɛ́ tan totaligbé tɔn ɖè é kún nyí fí ó, bɔ mǐ mɛ Aflikanu lɛ lɔ ɖó nǔagɔwaxámɛ mǐtɔn lɛ. Nǔ elɔ nyí bo na dó xlɛ́ nǔ e è ma ɖó na vɔ́ bló ǎ é kpowun hwenu e è na bló bɔ tò ɖɛkpɛɖɛkpɛ ɔ na nyí azɔ̌xwé ɖaxó ɖé é. Enɛ wu ɔ, mi nú mǐ ni kpɔ́n nukɔnyiyi Asie Zǎnzǎnhweji tɔn tɔn ɖò tɛn tɔn mɛ.
“Ðò Wɛkɛ Hwan Wegɔ ɔ gudo ɔ, Amélika ɖó hlɔnhlɔn ɖaxó ɖé ayǐ ɖò Japon bo na dó bló bɔ hlɔnhlɔn Soviétique tɔn na gɔn jijɛji ɖò passifique jí. Nǔ e ɖò jijɛji wɛ ɖò akwɛzinzan Japon tɔn mɛ é lɛ́ ɖò ayi mɛ ɖu nú Amélika wɛ, ɖó awěxomɛ ɖé tíìn ɖò Wɛkɛ Hwan Wegɔ ɔ gudo, bɔ mɛ Japon tɔn e ma ɖó awǎjijɛ ǎ bo lɛ́ nyí wamamɔnɔ lɛ é na wá huzu kommunisme, bɔ gbɔn mɔ̌ wiwa gblamɛ ɔ, é na bló bɔ Union Soviétique na ɖu ɖò passifique jí.” (Tɔ́jɔ́tén: Wikipedia) – Kpodo alɔdó kpo alɔdó Amélika tɔn kpo ɔ, Japon kpéwú bo ɖó ajɔ̌wiwa sín ninɔmɛ ɖé ayǐ bɔ è nɔ xò nǔ kpɔ́n tawun ɖò taji ɔ, ɖò akpáxwé ɖěɖee nɔ sɔ́ ayi ɖó axi to lɛ bǐ tɔn jí lɛ é mɛ, bo nɔ xwedó yeɖée, bo nɔ xwedó nǔ yɔyɔ̌ e è bló lɛ é sín ɖiɖe lɛ, bo nɔ lɛ́ xwedó wlɛnwín yɔyɔ̌ e è nɔ zán dó bló nǔ lɛ é . (keiretsu). Nǔ e mɛ é nɔ tɔ́n kɔ dó é wɛ nyí ɖɔ nǔ e è nɔ bló ɖò azɔ̌xwé lɛ é nɔ yawu jɛji, bɔ enɛ nɔ zɔ́n bɔ è nɔ mɔ nǔjiwǔ akwɛzinzan tɔn. É ɖò wɛn ɖɔ, mǐ jló na huzu nǔ e acɛkpikpa Amélika tɔn bló é ǎ bɔ é nyɔ́ nú mǐ ɖɔ tokpɔn Québec tɔn ɖò Kanada ko zán koopérative lɛ dó sú akwɛ nú "Révolution Tranquille" tɔn. Enɛ wu wɛ mǐ jɛ azɔwatɔ́ 3 jí ɖò azɔ̌ e xɔ akwɛ tawun lɛ é mɛ ɖi ayihunxixo, IT, kpodo azɔ̌xwé ɖaxó ɖaxó lɛ kpo bo na dó kpé nukún dó azɔ̌xwé ɖaxó ɖaxó lɛ wu ɖò tò ɖɛkpɛɖɛkpɛ ɔ mɛ. Gɔ́ na ɔ, un kplɔ́n Japon sín gbè bo ko nɔ Japon, bɔ un sixu na jiɖe ye ɖɔ ye kún ɖò azɔ̌ wà wɛ syɛnsyɛn hú mɛɖebǔ ó; ye nɔ ɖò nǔ hlún ɖɔ wɛ kpowun ǎ. É ɖò wɛn ɖɔ mǐ jló ɖɔ mɛ lɛ ni nɔ ɖò nǔ hlún ɖɔ wɛ bonu mǐ na dó sixu bló huzuhuzu lɛ bɔkun. Gɔ́ na ɔ, é ɖò taji tawun ɖɔ è ni nɔ hɛn dó ayi mɛ hwebǐnu ɖɔ mǐ kún ɖò tintɛnkpɔn wɛ bo na xwedó totaligbé ó; é nyɔ́ wà ɔ, mǐ ɖò azɔ̌ wà wɛ syɛnsyɛn nú Aflikanu lɛ bǐ kpo mɛ e ɖò ayikúngban jí lɛ é bǐ kpo sín ɖagbe...
Wegɔ ɔ, mi nu mi na Ɖɔ xo ɖokpo ɖo mɛ ɖevo lɛ mɛ:
Ali mitɔn wɛ nyi ɖɔ mi na jɛ nukɔn bo na ɖyɔ ajɔxwe gege sin azɔxwe e ma nyi acɛkpikpa tɔn a e ji bo na yi acɛkpikpa ɔ ji. Ðò xógbe ɖevo mɛ ɔ, cobonu mǐ na tlɛ bɛ́ azɔ̌ ɖebǔ ɖò azɔ̌xwé ɖé gɔ́n ɔ, mǐ na hɛn dó ayi mɛ ɖɔ azɔ̌xwé ɔ ɖò sɛ́n linu alǒ è na wlan nyikɔ tɔn dó wema mɛ, bɔ azɔ̌watɔ́ tɔn lɛ bǐ mɔ nukúnnú jɛ nǔnywɛ xwitixwiti sín nǔ lɛ wu ganji. Nǔ e wu wɛ é wɛ nyí ɖɔ è ni jó ajɔ̌tɔ́ lɛ dó bɔ ye na sú akwɛ e jɛxa ye é nú togun ɔ gbɔn alɔdidó tò ɔ sín dɔkun mɛ gblamɛ (Kanbyɔ hwiɖée ɖɔ fí tɛ acɛkpikpa ɔ ka nɔ mɔ akwɛ ɖé ɖè à? É sixu ɖè ye tɔ́n kpowun ǎ!). Acɛkpikpa ɔ ka ɖo hudo akwɛ tɔn ɖe lɛ tɔn bo na do sixu na azɔmɛ ɖi lanmɛ na nɔ ganji gbɛ ɔ bi tɔn kpodo azɔwiwa lɛ kpo nu mɛ bi; enɛ wu ɔ, mi nú mǐ ni d’alɔ gbɔn akwɛzinzan mǐtɔn e jɛxa lɛ é súsú gblamɛ bonu tò ɔ ma byɔ alɔdó tò ɖevo lɛ tɔn nú nyɔna ɖé lɛ ɖò tɛn tɔn mɛ ó.
Enɛ gudo ɔ, mǐ na zán nǔnywɛ xwitixwiti sín nǔ e ɖò ayǐ lɛ é bǐ dó bló bɔ nǔ e è nɔ wà lɛ é na jɛji, lobo na lɛ́ zɔ́n bɔ ajɔ̌ e è sɔ́ lɛ é na sù. É wɛ nyí ɖɔ, mǐ na bló bɔ nǔ e è nɔ bló lɛ é na nyí azɔ̌xwé ɖé bo na lɛ́ bló bɔ azɔ̌ yetɔn lɛ na nɔ w’azɔ̌ ɖò macinu jí lee é nyɔ́ bló gbɔn é kɛɖɛ ǎ, loɔ, mǐ na lɛ́ kplɔ́n azɔ̌ e ɖò dandan lɛ é bǐ azɔ̌watɔ́ lɛ. Bo na dó wà mɔ̌ ɔ, mǐ na sú akwɛ bǐ mlɛ́mlɛ́ dó bló nǔnywɛ xwitixwiti sín nǔ e è byɔ lɛ é kpo gbè e è na ye lɛ é kpo na. Enyi mǐ ma sixu bló nǔnywɛ xwitixwiti sín nǔ mǐɖesunɔ tɔn lɛ alǒ nú macinu ɖaxó ɖaxó ɖěɖee ma ko ɖò tò ɔ mɛ ǎ lɛ é ǎ ɔ, mǐ na hɛn ye wá sín Korée du Sud alǒ Japon. É ɖò mɔ̌ có, mǐ nɔ yí wǎn nú Korée du Sud kpo Japon kpo ɖó ye ko bló azɔ̌xwé lɛ bo nɔ lɛ́ hɛn aca yetɔn lɛ ɖó te wutu kpowun, bɔ nǔ e mǐ lin ɖɔ tò ɔ ɖó na tɛnkpɔn bo na wà ganji é nɛ.
Gudo mɛ ɔ, ajɔ̌ e ɖò nukɔn yì wɛ lɛ é na nɔ sú akwɛ mǐ kpɛɖé kpɛɖé, bonu mɛ ɖevo lɛ na dó sixu ɖu lè tuto ɖokpo ɔ tɔn azɔn mɔkpan kaka jɛ hwenu e è na bló nǔ lɛ bǐ ɖó bo na lɛ́ bló ye ɖò tò ɔ mɛ é.
Ði flinflin ɔ, gǎndidó kplékplé tɔn wɛ nyí enɛ bɔ mǐ lin ɖɔ mǐ na zán tamɛ linlin e ɖò tò ɔ mɛ lɛ é bǐ. Flín ɖɔ Japon ɖò nǔ e ma nyɔ́ ǎ lɛ é bló wɛ ɖò xwè 60 lɛ mɛ có, ɖò xwè 70 lɛ tɛntin jɛn é jɛ nǔ ɖagbe lɛ bló jí có, Japonnu lɛ ɖò mɛ ɖěɖee nɔ ko nǔ e ma nyɔ́ ǎ lɛ é mɛ ɖò Chine. Égbé ɔ, akwɛzinzan Japon tɔn ɖò ɖiɖekpo wɛ bɔ akwɛzinzanzɔ́watɔ́ lɛ gègě ɖò ɖiɖɔ wɛ ɖɔ é na lɛ́ nyla d’eji bo na lɛ́ nyí ee ɖò ɖiɖekpo wɛ hugǎn ɖò Azíi é ɖò Chine gudo ɖò xwè wǒ e ja lɛ é mɛ. Hùn, Aflikanu ce lɛ, mi ma ɖi xɛsi bo jɛ nu mitɔn lɛ blo ji o. Mi kɛnklɛn, mi nɔ xwedó sɛ́n nǔnywɛ xwitixwiti tɔn lɛ hwebǐnu, mi nɔ hɛn nǔ e è byɔ ɖò tò lɛ bǐ mɛ lɛ é ɖó mimɛ̌ jí, bɔ mɛɖebǔ ma nɔ nu ahan mú ó, lobo ma nɔ ɖó nǔ lɛ jijlaɖó te gbeɖé ó; xlonɔ lɛ kɛɖɛ wɛ na ko nǔ e a nɔ sà lɛ é. Gɔ́ na ɔ, nǔ ɖebǔ e a na wá gbeta ɔ kɔn bo na wà é ɔ, kɛnklɛn bo wlan azɔ̌ towe lɛ dó sɛ́n linu ɖò tò towe mɛ alǒ tò e sɛkpɔ we é mɛ bɔ enyi a ma ɖò tò ɔ mɛ ǎ ɔ, hɛn dó ayi mɛ ɖɔ azɔ̌xɔsa ɖaxó ɔ ɖò Aflika. Nǔ e wu wɛ é wɛ nyí ɖɔ, lee mǐ ɖó azɔ̌xwé e nɔ hɛn akwɛ wá lɛ é gbɔn ɖò tò ɔ mɛ bo ɖò alɔ dó PIB mǐtɔn wɛ é ɔ, mɔ̌ wɛ tò ɔ na ɖó dɔkun gbɔn é, bɔ é na lɛ́ xɔ akwɛ nú acɛkpikpa mǐtɔn lɛ bɔ ye na yí akwɛ ɖò axi to lɛ bǐ tɔn mɛ bo na dó sixu na azɔ̌ yɔyɔ̌ lɛ nú mɛ bǐ ɖo to yětɔn mɛ. É ɖò wɛn ɖɔ é vɛwǔ kpɛɖé hú mɔ̌, amɔ̌, é nyí bǐbɛ̌mɛ ɖagbe ɖé... Nú mi ma tuùn nǔɖe alǒ lee è na wà nǔ gbɔn é ǎ hǔn, mi kɛnklɛn bo ɖɔ nú mǐ bɔ mǐ na tinmɛ nú mi alǒ kplɔ́n lee mi na bló gbɔn é nú mi. Azɔ nu mi ɖo linlin ɖagbe ɖe ɔ, mi kɛnklɛn bo ɖɔ nu mi bɔ mi na mɔ hlɔnhlɔn.
É ɖò mɔ̌ có, è ɖó na hɛn nǔ enɛ dó ayi mɛ, bo na kpɔ́n lee è na zán wlɛnwín enɛ gbɔn é gbɔn nǔ e è sixu zán é ɖebǔ xixo gblamɛ, bo na lɛ́ xwedó lee è na wà nǔ gbɔn é. Mǐ nɔ sɔ́ ajɔ̌ ɖé sɔgbe xá nǔ e é nɔ wà dó azɔ̌xwé e nɔ nɔ ayǐ sɔyi lɛ é wu é bǐ; tinmɛ tɔn wɛ nyí ɖɔ, lee azɔ̌xwé lɛ nɔ w’azɔ̌ xá ajɔ̌ ɔ gbɔn é ɔ, mɔ̌ wɛ è na sɔ́ ɛ gbɔn é nɛ.
